Saska Kępa – an atmospheric villa district in Warsaw, loved by Varsovian bohemia – is abundant with places related to art and culture. It is where a former art studio and family house of Polish visual artists, Józef and Łucja Oźmin, is located. The place where the Oźmins lived and created for over 50 years is still owned by the family who live there, trying to maintain the memory of the artists and care for their vast archives. While I was writing my Master’s thesis about the creative work of the Oźmins, I had the honour and pleasure to be invited to visit the interior in which they lived and created their works. The Oźmin family members who look after the estate are willing to cordially invite scholars, but the studio is not available to casual visitors.
FIFTY YEARS OF CREATIVE WORK
Łucja and Józef Oźmin were a married couple of visual artists who created their works together from the 1940s until the end of the 1990s. They belonged to a group of some of the best educated artists of the post-war period in Poland. They came from the region of Greater Poland and they met during their time at the Poznań School of Decorative Arts (currently the University of the Arts in Poznań). After that, they studied at art academies in Paris and Rome. The traces of their contribution to the history of Polish art can be found both in church and secular spheres. They deserve particular credit in the field of church interior decoration and monumental painting which constituted the main sphere of their creative work. The Oźmins decorated several dozen churches in Poland and abroad with their painting art. Their secular decorations can be admired at old town squares in Poznań and Lublin (they are the authors of decorations on the façades of several tenement houses) and in palaces and university buildings. The Oźmins were the ones to recreate the huge Baciarelli’s plafond during the reconstruction of the Royal Castle in Warsaw. They are well known among art historians for the discovery of famous frescos by Tommaso Dolabella in the Jasna Góra Monastery. The core of the Oźmins’ creative work is their joint activities, mainly decoration, but they also created their own individual works. Józef was keen on paintings depicting everyday life, sports and mythology and he also made stained glass windows. Łucja mainly painted landscapes and portraits. They both had multiple individual exhibitions, organised not only in Poland but also in Italy, Bulgaria and Azerbaijan. Despite their outstanding achievements and an extensive artistic heritage, the Oźmins are not so well-known as other artists of their time. Over twenty years have passed since Józef and Łucja died, yet their creative work has not been thoroughly studied yet. The steps taken by the Oźmin family members initiated changes to this situation, as they invited art history students from the Cardinal Stefan Wyszyński University (UKSW) to examine the studio in Saska Kępa. As a graduate from this degree course, I had the chance to visit the artists’ family house and take a closer look at their impressive archives.
THE HOUSE AND THE ATELIER
After they completed their foreign university studies and the turbulent period of World War II ended, the Oźmins settled in Warsaw. While they completed commissioned works in other cities, they would move there for the duration of their contract, but they would come back, live, and prepare the designs for subsequent projects here. A multi-storey house in Saska Kępa where the Oźmins had lived and worked was kept by the family who take care of it and preserve valuable mementos. The artists’ house is a real heritage museum in memory of outstanding artists. The Oźmins’ relatives maintained the interior design, the furniture, decorative pieces and the whole substance of the house in the most inviolate condition possible. The entire interior design of this house-atelier was the artistic creation of the Oźmins. Jóżef, an enthusiast of furniture making and stained-glass windows, designed the floors inside the building, the bannisters, doors to individual rooms and some pieces of furniture. Doors which lead to rooms are decorated with geometric ornaments featuring mythological emblems, family initials or the coats of arms of cities and towns with which the Oźmins were connected. The interior decoration matches the style of their entire creative work. It is possible to notice a strong touch of eclecticism – a combination of classical forms, inspirations from the art of both ancient and contemporary times which are demonstrated in strong geometric rhythms. Fanciful ornaments, geometric patterns and sophisticated decorations fill the space. No wonder, as two outstanding decorators lived there for over half a century. The interior design – the ornaments, trinkets and furniture, have not been replaced either. The walls are decorated with oil paintings – mainly by Józef. The paintings depict portraits of the artist’s parents, Łucja and Michał (the artists’ son), landscapes and mythological scenes. The paintings decorate the living room, the bedrooms and the corridor. The house in Saska Kępa was also the mainstay of their creative work – it is here that the artists were preparing for ordered work and designing decorations and stylisations, which they then transferred to the walls of secular and church buildings. The Oźmins left an extensive collection of works and designs in the studio. The shelves in the rooms where they worked bend under the load of boxes, files and rolls full of drawings, sketches and outlines. From among hundreds, if not thousands, of works which make up the collections, it is worth noting life drawings, sketches made while travelling, portraits and figure studies, watercolour and oil paintings, and most of all, a countless number of designs of painted decorations and ornaments. The collected designs have various formats – ranging from small outlined forms to detailed and large-scale (1:1) designs prepared to be transferred directly onto walls using the spolvero technique. The Oźmins were versatile artists – that much is evident while browsing through the contents of folders with their works. Next to classical charcoal or pencil sketches, there are also numerous water colours, drawings on parchment or chalk drawings. We can get the impression that Józef would always have his pencil with him – his drawings were often created on accidental scraps of paper, cartons, covers or photos. Thanks to Oźmin’s collecting inclinations, we can view and admire both small and large-scale works. The Oźmins travelled a lot. In their studio we can find countless souvenirs from the places they visited, together with drawings and sketches in which they immortalised their travel memories. The entire space of the house-atelier is abundant with sentimental objects from places which they visited and where they worked. We can find here religious figures and paintings (certainly from the churches where they performed their works). Attributes and elements of staffage they placed in their works, for instance, chairs, textiles or plaster casts of body parts, are also interesting memorabilia. The artists’ diplomas are a vital part of the archives, including a diploma from the Reggia Accademia di Belle Arti in Rome and a diploma confirming the award of the St. Albert Chmielowski Prize for outstanding artistic achievements. Other important archives kept at the studio include notes, correspondence and Józef’s personal notes. Among the letters the artist kept, we can find orders for decorations placed by parish priests looking after specific churches. Notes including calculations and cost estimates are also intriguing. Photographs are also an invaluable source of knowledge about the artists, both the private ones, showing the Oźmins during their travels, and the photographs of their completed projects – frescos, paintings and stained glass windows.
Józef Oźmin, probably later in his life, took an attempt to order and describe his drawings and sketches. It is suggested by the way some of them are stored, as single sheets of drawings were placed in folders and signed. Unfortunately, only a small part of the collection was arranged this way and the majority of drawings and designs are not signed, dated or arranged in chronological order. This leaves much to do for art historians who get to Saska Kępa and study the artists’ creative work.
A MONUMENT OF HISTORY
Not many people suspect that the narrow streets of Saska Kępa lined with villas hide such a valuable memento – the Oźmin family house which is a real monument of the history of Polish art. The uniqueness of this place can be found in not only the multitude of resources we can find there, but also in the maintenance of the real substance of the interior created by the artists living there for over half a century. The Oźmins left an impressive contribution to art history as outstanding creators, the precursors of modernism, thoroughly educated people who brought trends of decoration from Paris and Rome to Polish land. With their works, they added splendour to a lot of churches and secular spaces we can still admire, for example in the Royal Castle in Warsaw or in the interiors of famous churches. A visit to the artists’ house in Saska Kępa is a real journey in time and a feast for the eyes of art historians and enthusiasts.
Written by: Małgorzata Kamińska – Stępniak
JÓZEF I ŁUCJA OŹMINOWIE
ARTYŚCI W CIENIU SWOICH DZIEŁ
Saska Kępa – klimatyczna, willowa część Warszawy, uwielbiana przez stołeczną bohemę – obfituje w zakątki związane ze sztuką i kulturą. To właśnie tutaj mieści się dawna pracownia artystyczna i dom rodzinny Łucji i Józefa Oźminów. Pozostał on w rękach rodziny, która nie tylko nadal tam mieszka, ale przede wszystkim dba o zachowanie pamięci o swoich wybitnych przodkach i sprawuje pieczę nad obszernym archiwum. Podczas pisania pracy magisterskiej o twórczości Oźminów miałam zaszczyt i wielką przyjemność zostać zaproszona do obejrzenia wnętrz, w których artyści żyli i uprawiali sztukę przez ponad 50 lat. Opiekunowie posiadłości ochoczo i z serdecznością przyjmują badaczy, jednak pracownia nie jest dostępna dla przypadkowych zwiedzających.
PÓŁ WIEKU TWÓRCZOŚCI
Łucja i Józef Oźminowie to małżeństwo artystów plastyków, tworzących razem od lat 40. do końca lat 90. XX wieku. Byli jednymi z najlepiej wykształconych twórców polskiego powojnia. Pochodzili z Wielkopolski, poznali się podczas nauki w Poznańskiej Szkole Sztuk Zdobniczych (obecnie poznański Uniwersytet Artystyczny). Następnie studiowali na uczelniach artystycznych w Paryżu i Rzymie. Na kartach historii sztuki ślady ich dokonań można znaleźć zarówno w sferze sakralnej, jak i świeckiej. Jednak szczególne zasługi odnieśli w dziedzinie dekoracji wnętrz kościołów i malarstwa monumentalnego, które stanowiło główną sferę ich twórczości. Swoimi malowidłami ozdobili kilkadziesiąt świątyń w Polsce i za granicą. Z kolei dekoracje świeckie Oźminów można podziwiać m.in. na głównych rynkach w Poznaniu i Lublinie (są autorami zdobień fasad kilku kamienic), a także w pałacach i gmachach uczelni wyższych. To oni odtworzyli ogromny plafon Baciarellego podczas odbudowy Zamku Królewskiego w Warszawie i odkryli słynne freski Tomasza Dolabelli w klasztorze na Jasnej Górze.
Chociaż trzon twórczości Oźminów to ich przedsięwzięcia wspólne, głównie dekoratorskie, jednak oboje są także autorami samodzielnych dzieł. Łucja uprawiała przede wszystkim malarstwo krajobrazowe i portretowe, Józef – zwyczajowe, sportowe i mitologiczne, był też witrażownikiem. Oboje doczekali się wielu wystaw indywidualnych, organizowanych w Polsce, ale również we Włoszech, Bułgarii czy Azerbejdżanie. Mimo tak wybitnych dokonań i ogromnej spuścizny artystycznej Oźminowie nadal pozostają mniej znani od innych współczesnych im twórców. Od śmierci Łucji i Józefa upłynęło przeszło dwadzieścia lat, lecz do tej pory ich dorobek nie został gruntownie opracowany. Rodzina Oźminów chcąc rozpropagować ich twórczość do zbadania pracowni na Saskiej Kępie zaprosiła niedawno studentów historii sztuki UKSW. Jako absolwentka tego kierunku miałam okazję odwiedzić dom rodzinny artystów i przyjrzeć się ich imponującemu archiwum.
DOM I PRACOWNIA
Po II wojnie światowej z dyplomami ukończenia studiów zagranicznych Oźminowie osiedli na stałe w Warszawie. Co prawda zdarzało im się pomieszkiwać w innych miastach podczas realizacji różnych zleceń, ale to właśnie do polskiej stolicy wracali.Tu mieszkali i tu projektowali kolejne dzieła. Po ich śmierci kilkukondygnacyjna willa na Saskiej Kępie pozostała w rękach rodziny, która o nią dba i pielęgnuje cenne pamiątki. Bliscy zachowali wystrój, meble, elementy dekoracji w stanie możliwie nienaruszonym. Dom dwojga artystów to prawdziwy skansen i muzeum pamięci po jego wybitnych mieszkańcach.
Wnętrze willi-pracowni jest kreacją artystyczną Oźminów. Józef samodzielnie wykonał projekty posadzek, balustrad, a także części mebli. Drzwi do pomieszczeń ozdobił ornamentem z emblematami mitologicznymi, inicjałami rodziny i herbami miast, z którymi byli związani Oźminowie. Ściany salonu, pokoi i korytarza są ozdobione licznymi obrazami olejnymi, głównie autorstwa Józefa. Przedstawił na nich rodziców, żonę Łucję i syna Michała, a także pejzaże oraz sceny mitologiczne. Styl dekoracyjny wnętrza jest tożsamy z tendencjami występującymi w całej twórczości Oźminów. We wnętrzach widać mocny eklektyzm – połączenie form klasycznych z nowoczesnością przejawiających się w mocnych, regularnych rytmach. Przestrzeń wypełniają fantazyjne zdobienia, geometryczne wzory i finezyjne ozdoby. Nic dziwnego, skoro przez prawie pół wieku dom zamieszkiwało dwoje wybitnych dekoratorów. Wystrój – ozdoby, bibeloty i meble – pozostały niewymienione.
Willa na Saskiej Kępie była dla Oźminów przystanią w ich twórczej działalności. To właśnie tutaj artyści przygotowywali się do kolejnych zleceń, tu powstawały zamysły dekoracji i stylizacji, które następnie przenosili na ściany świeckich i sakralnych wnętrz. Pozostawili w pracowni obszerny zbiór swoich projektów. Regały uginają się od pudeł, rulonów i teczek pełnych rycin i konspektów. Pośród setek, jeżeli nie tysięcy, prac zebranych w kolekcji można wyróżnić m.in. rysunki i szkice z natury, szkice z podróży, portrety i studia postaci, obrazy akwarelowe i olejne, a przede wszystkim – niezliczoną ilość projektów dekoracji malarskich i ornamentalnych. Mają one różną wielkość: od form małych, skrótowych, po bardzo szczegółowe i ogromne (w skali 1:1), przygotowane do przeniesienia bezpośrednio na ściany techniką przepróchy.
Oźminowie byli twórcami niezwykle wszechstronnymi, co dostrzega się natychmiast gdy tylko zaczyna się wertować zawartość teczek z ich pracami. Obok klasycznych szkiców węglem czy ołówkiem, nie brakuje w nich akwareli, rysunków na pergaminie czy rysunków kredą. Można też odnieść wrażenie, że Józef nie rozstawał się z ołówkiem – jego rysunki powstawały często na skrawkach papieru, kartonach, okładkach czy fotografiach. Dzięki kolekcjonerskiej pasji artysty wszystkie te małe i duże dzieła możemy dzisiaj oglądać i podziwiać.
Łucja i Józef dużo podróżowali. W ich domu znajdują się liczne pamiątki z miejsc, w których pracowali. Odnaleźć tu można m.in. figurki i „święte obrazy”, zapewne związane z kościołami, w których wykonywali zlecone malowidła. Ciekawostką są elementy najwyraźniej przeniesione z innych miejsc, takie jak krzesła, tkaniny, ale także gipsowe odlewy fragmentów ciała, wkomponowane w dzieła Oźminów. Bardzo ważną częścią archiwum są również dyplomy artystów: ukończenia akademii Regia Accademia di Belle Arti w Rzymie oraz przyznania artystom Nagrody im. św. Brata Alberta za wybitne osiągnięcia artystyczne.
Innymi istotnymi archiwaliami pozostawionymi w pracowni są także osobiste zapiski i korespondencja Józefa. Wśród listów, które artysta zachował, znalazły się m.in. zlecenia dekoracji zamawianych przez proboszczów z poszczególnych kościołów. Ciekawe są również notatki zawierające obliczenia i kosztorysy prac. Nieocenione źródło informacji o Oźminach stanowią także fotografie – zarówno prywatne, przedstawiające artystów m.in. podczas podróży, jak również wykonanych realizacji: fresków, obrazów i witraży. Józef, prawdopodobnie w późnych latach swojego życia, podjął próbę uporządkowania i opisu swoich rysunków i szkiców. Sugeruje to sposób przechowywania ich części, w której pojedyncze kartki z rysunkami umieszczono w teczkach i podpisano. Niestety, zaledwie niewielka część zbioru została w tej sposób usystematyzowana. Większość rysunków i projektów nie jest ani sygnowana i datowana, ani ułożona chronologicznie. Pozostawia to pole do badań dla historyków sztuki, którzy trafią na Saską Kępę i pochylą się nad twórczością Oźminów.
POMNIK HISTORII
Mało kto przypuszcza, że wąskie, willowe uliczki tej części Pragi-Południe skrywają tak cenną pamiątkę – prawdziwy pomnik historii polskiej sztuki, jakim jest dom Oźminów. Unikatowość tego miejsca polega nie tylko na ogromnym bogactwie zasobów, jakie się w nim znajdują, lecz także na zachowaniu oryginalnych wnętrz, wykreowanych przez artystów żyjących w nich ponad pół wieku. Oźminowie na kartach historii sztuki zapisali się jako twórcy wybitni – prekursorzy modernizmu, ponadprzeciętnie wykształceni, przenoszący do Polski trendy dekoratorskie z Paryża i Rzymu. Swoimi pracami uświetnili wiele obiektów sakralnych i świeckich, które oglądamy do dzisiaj. Wizyta w domu artystów to prawdziwa podróż w czasie oraz uczta dla każdego historyka i miłośnika sztuki.
Tekst: Małgorzata Kamińska – Stępniak
Korekta: Dorota Rzeszewska, Anna Magdalena Łań
