A visit to the atelier of Wanda and Józef Gosławski A conversation with the artists’ daughter, Anna Rudzka, and their grandson, Tadeusz Rudzki

[polska wersja językowa poniżej]

The atelier where Wanda and Józef Gosławskis worked is situated in Saska Kępa in Warsaw. Anna Rudzka, the couple’s daughter, and Tadeusz Rudzki, their grandson, talked about the history of the place and the artists.

It was particularly valuable to me to take a closer look at the extensive body of works by Wanda Gosławska, who is still not a household name. Not many people know that a mosaic in Służewiec, miraculously saved from destruction, was created by this artist. Not much is still known about the authors of sculptures decorating the Marszałkowska Street Residential District (MDM). And one of them, called “Music” was created by Wanda and Józef Gosławski, and Stanisław Gosławski. Wanda was also an excellent colourist, which can be seen in her coloured sketches of ceramic paintings for the Merkury Hotel in Poznań. In addition to the decorative skills she was using as part of her cooperation with Jablonex or Kwiatogal, Mrs Gosławska can be considered an ingenious manager in the contemporary meaning of the word. Her collaboration with the “Cepelia” Folk & Art Sector Centre, where she worked as a senior artistic supervision inspector, can be a perfect example of this. She managed to merge her sense of the market and aesthetics with her greatly versatile artistic activities. It is not a well-known fact that Gosławska is the author of plaques for film awards, the Zbyszek Cybulski Award and the Golden Screen Awards, and medals. We should bring back the memory of the unique richness of her creative work to discover the forgotten pieces of art history.

Patrycja Głusiec: The atelier where Wanda and Józef Gosławski worked is situated in Alfreda Nobla Street in Saska Kępa in Warsaw. What made the Gosławskis start using this atelier, and when did it happen?

Anna Rudzka: It started in 1952 when the “Kolektyw” cooperative was established. It is the only instance of building a complex of sculpture studios I know. There were six at Alfreda Nobla Street. Another sculpture atelier was built a bit later. It is quite an impressive number, considering the small size of the street. “Kolektyw” belonged to a group of small cooperatives supporting the Warsaw reconstruction plan. In such districts as Żoliborz or Saska Kępa, their number was sufficient, as a substantial part of pre-War buildings were retained, and it was enough to construct infill buildings, rather than develop a new urban layout. My parents and their dear friend and my godfather, Kazimierz Bieńkowski, decided to join the cooperative, all the more so that my father was working in Warsaw on the sculptures in Plac Konstytucji, also cooperating with Kazimierz Bieńkowski. We moved to Warsaw right after Christmas in 1956. The house was a core and shell, so we set camp in uncle Kazik’s atelier for another six weeks, while the finishing works were being conducted here, at Alfreda Nobla Street.

PG: How did the function and intended use of the place changed?

AR: Since the very beginning the atelier had one flaw – there was no upper light source. That is why my parents decided to build an additional part in the garden. We gained additional space illuminated with a standard skylight with glazing bars and wired glass. In general, the atelier was always a workplace where both monumental sculptures and designs of medals, coins, or ceramics were created. My father’s death in 1963 changed our life, and the functioning of the atelier was also transformed. All the more so, my mother worked for Cepelia and it was a very time-consuming task involving numerous trips. 

Sometimes her friends would create their works in the atelier, including, for example, Henryk Jędrasik, a sculptor who was making a fountain covered with mosaic for Libya, and needed sufficient work area.

Currently the atelier is not used in such a way, and is in a sense a historic atelier. And since it is adjacent to a house, it had to be adapted to our needs, hence there are currently more books here than sculpting materials. But we are trying to retain the spirit of this room, and, for instance, the shelves my father made or details and pieces of arrangements are just the same as they were when my parents were working here.

The atelier is thriving but in another way. It is an open atelier, and you can arrange a meeting with us. We take part in various events, like the Open House Festival. I must say that these are always fascinating meetings.

PG: What attitude did Wanda Gosławska have to this place?

AR: Both my parents found their place on earth here. The fact the it was both an atelier and a house was important. Although my family encountered various turbulences, we did everything to keep the place in our hands.

Tadeusz Rudzki: My grandmother spent the last years of her life in Otwock. But we would always tell her about any important things that happened in the atelier. It was very moving to her when someone would come here and express their interest in the place. She enjoyed listening to stories of people queueing to see the atelier.

AR: We always consulted any changes we wanted to introduce here, even after my mother moved to Otwock. When we had to renovate the floor because the green forty-year-old PVC tiles were unfit for use, we borrowed sets of tiles from a building supply store, and discussed the colours and texture with her. We wanted to keep her engaged in the life of the atelier because we could see that it was important.

PG: How did the artistic life look like in this place? Did other artists visit it? Were there any special rituals?

AR: Yes, of course. It is difficult to imagine the atelier not being an artistic life venue, as Saska Kępa is a district of creators. Several friends of my father’s he had met in Professor Tadeusz Breyer’s atelier at the Academy of Fine Arts in Warsaw, for instance, Jerzy Chojnacki and Stefan Momot lived here. I also remember visits by Professor Xawery Dunikowski who supervised my father’s studies for some time in Kraków, and who was always considered a grand master.

Józef’s name day was always a ritual. I remember that once during my father’s name day we had to bring a table from the kitchen because there were not enough seats for all the guests. My dad was keen on making wine. It was something he brought back from his time spent in Italy as a student. We once had guests in our house in the summer, but it was a time of crisis and shortages, so we did not have enough wine glasses. My mum cut some tubes and the pieces were used to draw wine from the demijohn. Everyone sat around the demijohn and drank wine with their tube pieces. It was surely fun.

PG: The atelier is collaborating with the team of the Warsaw Historic Art Ateliers. What are the responsibilities as part of the cooperation?

AR: We have some obligations but we are not officially on the list of Warsaw Historic Art Ateliers because my studio is private property. We try to care about, protect and preserve tangible heritage. There are a lot of restoration works being carried out here. We are ordering the documentation. We have our programme for making the place available, we are maintaining contacts with various institutions, and we are open to cooperation. We want it to be a place bustling with life.

TR: We made the atelier available during the Open House Festival several times. We once had a study visit of experts from all parts of Poland, representing the National Institute of Cultural Heritage. We hosted workshops on inventorying ceramic items. Last year we took part in two projects supported by the City of Warsaw Heritage Protection Department, and we collaborated with Okolica Foundation and Hereditas Foundation. We are also listed in the Social Archives database, created by the “KARTA” Centre.

AR: Warsaw-based ateliers are experiencing various circumstances. There is often a successor selected by a given artist – a successor who on one hand takes care of the historic heritage and on another uses it as a place for his or her own creations. It is a very intriguing issue. 

The city has a valuable tourist asset in its hands, as a route along such sculpture ateliers would be unique on a European scale. The atelier, the figure of the artist, and the surroundings are very important. Such places should receive support because there are no places where the heritage left by creators could be handed over. Institutions which are responsible for these matters have their own collections and full storage areas. Many places house an incredible documentation of Polish artistic life, and it is still insufficiently discovered and used. Thanks to it, we are gaining an additional context. Artistic life in a large extent involves interpersonal relationships, and once you get to know them, you can understand art history better.

PG: Wanda Gosławska’s creative work and activities are still little known. What were the characteristics of her artistic expression?

AR: My mother had excellent decorative skills. It was clearly visible when she got a huge assignment from Merkury Hotel in Poznań for 350 ceramic painting plates, and every item had to be unique. With such a large-scale assignment, our two quite big ceramics kilns were not able to perform such a load of work. My mother went to Cepelia cooperative in Łysa Góra. Unfortunately we have no plate left from the series. Five most beautiful ones she left to herself were sent to some exhibition and were never returned. All we have is only one defective plate whose style refers to the batch but it is not typical because it depicts a Pegasus, and most of the others were abstract paintings.

My mother was an excellent colourist, and while rearranging the archives, we recently came across her beautiful coloured sketches of the plates. Probably not all of the designs were implemented, but the colour range itself is enchanting.

My parents also made ceramic figurines because they were popular with customers and we had to earn a living. They are consistent with the trend which is defined as art “around 1958”. I noticed similar depictions of a similar figure with a long neck and small head in graphic prints from the period by Halina Chrostowska, so this is all very coherent.

TR: My grandmother’s creative work is very rich but still insufficiently recognisable. She is the author of plaques for film awards: The Zbyszek Cybulski Award, granted to young actors, and the Golden Screen Award. They can probably be found in the collections of famous people representing the world of film. We would be grateful if the readers who have such plaques, or know anyone who does, contacted us. Every piece of such information is valuable.

My grandmother also worked for “Kwiatogal”, a cooperative running activities in the sphere of decorating porcelain. She also painted coffee sets which are now in private collections, and one of them was based on a forest theme because it was a present for a forester’s daughter.

AR: She also designed medals, for example a medal for an excellent product for Targi Poznańskie [Poznań Trade Fairs], and coins.

TR: In the last years of her life, she turned to painting. She created a series of cheerful, colourful watercolours, mainly flowers and landscapes. They gave her joy.

AR: Her urge to create was apparent. Any material needs were losing their significance.

PG: Wanda Gosławska was a senior artistic supervision inspector at Cepelia. What was her contribution to the operations of this cooperative?

AR: Cepelia had bad publicity for many years. It was said that it was folklore for townies. It was a much more complicated issue than that though. This organisation, this union of cooperatives, brought together mostly cooperatives of folk artists, and that is why Cepelia was a place where we could buy grey clay jugs called ‘siwak’ from Białystok, weaved baskets, or bird figurines painted in bright colour.  On the other hand, “Poziom” cooperative, which manufactured great fabric, also belonged to Cepelia. If you wanted to buy a Chanel-style suit in Poland, that was basically the only place to go, and they had excellent designs. Professional artists also worked for Cepelia.

I had the opportunity to go on business trips with my mother several times. That is why I can say for sure, using today’s language, that she was a great manager with a sense of the market. They would show her a product and she decided if a given design should be continued or not, or she would suggest some changes.

Her outgoing personality and sense of humour helped her reach people. Thanks to this, all her guidelines were easily accepted because she had a way with people, explaining them what to do, often in a fun way.

She also delivered lectures to the sales staff working at Cepelia which did a lot to make sure that the people working there were well qualified. They were places visited by foreigners. One year my mum was voted as the most popular lecturer. She was teaching with wit, providing knowledge of everything a professional Cepelia sales assistant should learn.

PG: How did Wanda Gosławska’s work with her husband look like?

AR: My mother was the co-author of “Music”, one of sculptural groups located at the MDM Residential District (34/50 Koszykowa Street).  In addition to the sculpture of Fine Arts and Theatre, the group was part of an entire set of allegorical representations. The creation of “Music” is in fact a dramatic story. My father worked at the MDM with his youngest brother, Stanisław, and my mother who was heavily pregnant. There were no helpers and the supplies were insufficient. The construction of the MDM looks good only in chronicles. In reality, the situation was often dramatic. The workers had no ladders and the conditions were hard.

The sculpture belongs to a group of totally different nature than the remaining sculptures at the MDM. They are often omitted when the decorations are discussed because they don’t match the overall design. And they don’t match because the era was not uniform. It is an example of the continuation of monumental sculpture which was present across Europe and America since the 1930s. Let’s look at Italian sculpture in Mussolini’s times, or the New Deal era in America. They include the representations of working-class people which is not the invention or iconography solely attributable to Social Realism.

I must add that this joint work of my parents was possible because my father’s two sisters, aunt Hanna and aunt Ola, secured all the household matters. They were a very close family.

PG: What is the story of the heads for the display of jewellery from Jablonex plant?

AR: In the 1950s and 1960s, if a Polish woman wanted to have fashionable jewellery, she would go to Jablonex. This Czechoslovakian plant with great traditions (the town of Jablonec was a centre of glass-making and jewellery industries), still operating, offered shiny necklaces, pendants, and clip-ons. Earrings were not in fashion back then, as they were perceived as bourgeois jewellery.

My parents got an order for display busts for Jablonex. They all had sophisticated names: Gloria, Flora, Salomea, Iris, Elwira. My father made the mould and my mum decorated the items. Some of them have glazed, shiny pieces. My parents did not want excessive glow to overshadow the jewellery. To obtain a matt and slightly shiny finish, considering the permanent shortage of sculpting supplies, my mother simply put some colourless shoe shine on them and received delicate light reflections. Only defective items were left in our house. The heads were subject to conservation not so long ago. The conservator restored the broken fingers, cleaned them, and filled the gaps in paint and glazing. They were returned to us looking their best. 

I am waiting for one more head because we had a flawed one in the basement and it was never baked. It is undergoing conservation works at the moment, it will be part of the diploma work by Zofia Jakubowska under the supervision of Professor Jacek Martusewicz from the Faculty of Conservation and Restoration of Works of Art at the Academy of Fine Arts in Warsaw. We have the mould and we can try to restore the colours.

Hungry for more? Subscribe to our weekly Newsletter

PG: What works by Wanda Gosławska can we see in Warsaw these days?

AR: First and foremost, the preserved mosaic at Postępu Street It is an uplifting example. On one hand there were signals from the local community and on another, an open-minded and cultured investor. The only thing left from a demolished building was something we refer to as a living ceramic wall – an abstract spatial composition covered by mosaic.

The investor hired a specialist conservation company which removed the mosaic from the building. The mosaic was then displayed in a totally new setting. It is interesting that it was possible to save the work in Służewiec, while the mosaic which had been created on the Dom Chłopa Hotel by Władysław Zych, who lived in the same building we did, was destroyed. It is an incredible story.

TR: The media and the Heritage Protection Department got interested in the matter. The mosaic was located in the former Passenger Lift Production Conglomerate in the part of Służewiec dominated by industry. In fact, the entire area underwent transformation and in a few years there will be no trace of what the district looked like for decades. Paradoxically, this work of art, this preserved mosaic, may be the only tangible memento of the industrial period. It has been placed in a totally different context, in a special pavilion located in recreational area built for the residents of the new housing estate.

AR: Only remains were left from the second mosaic which had been placed on the façade of the same building. It was not as artistic as the first one and it included mainly abstract and geometric forms, some of them forming the acronym of the company name. We keep the hacked off pieces of this glass mosaic in a bucket in the atelier. We made a mosaic in the basement from the cubes which my mother had not used. My mum was unable to walk at the time and she was moving around in a wheelchair, but we made the composition according to her concept. So this can be considered her last mosaic work.

PG: Have any works by Wanda Gosławska which were considered lost ever been found? 

AR: The most interesting story is related to bears. When my mother was a student, she made figures of a female bear, a sitting small bear, and two baby bears wrestling. This last group is very funny because the bears form a ball. I remember that the sculpture was at the house but I couldn’t find it. At the turn of 2014 and 2015, an exhibition entitled “Dad sculptor. Christmas tree toys by Józef Gosławski” was organised at the Królikarnia National Museum Branch. As I was collecting the exhibits, I got a letter from a woman whose mother had given her the bears. On impulse, she decided to return them to our family.

There are not so many stories of works by my mother which were found. In addition to the plates from the exhibition, the plates from the Merkury Hotel in Poznań were also lost. They were probably stolen by hotel guests.

TR: It is also worth mentioning a mosaic at Rondo Jerzego Waszyngtona in Warsaw, decorating a store called “Jubiler”. The mosaic was probably destroyed at the beginning of 1990s. We were unable to reach any photographs and it is difficult to believe that no photos were taken there. We would like to see the work, at least on archival pictures.

PG: Are you planning to organise any events to bring the works of Wanda Gosławska closer to the public in the near future, whenever it is possible?

TR: We are planning to organise a meeting by the mosaic in Służewiec. An event to celebrate the new staging of the work has not been possible so far due to the pandemic. As far as activities at the atelier are concerned, we are waiting for a moment when it will be safe to organise cultural events. There is huge interest – various people are contacting us to learn more about the creative work of my grandparents or specific themes they were dealing with, for instance about Jablonex or Kwiatogal. We are using the pandemic to arrange archival documents and to make them available for various publications.

AR: Perhaps we could try to open the ceramic workshop again and do something my mum thought of. She made several charming ceramic old town tenement house figurines. They could be attractive souvenirs from Warsaw.

Maybe it would be worth reviving a series of articles devoted to Warsaw art ateliers, which once were published in the “Stolica” magazine. They are places through which we can learn more about art history. A press clipping from such reportage is one of the mementos we keep at the atelier.

Translated by Monika Mokrosz 
Proofread in English by Piotr Ratajczak

The project is co-financed by the Capital City of Warsaw

---

Z wizytą w pracowni Wandy i Józefa Gosławskich

Rozmowa z córką artystów Anną Rudzką oraz wnukiem Tadeuszem Rudzkim.

Pracownia Wandy i Józefa Gosławskich znajduje się na warszawskiej Saskiej Kępie. O historii tego miejsca oraz związanych z nim artystach opowiedzieli mi Anna Rudzka, córka małżeństwa Gosławskich oraz Tadeusz Rudzki, wnuk artystów.

Szczególnie ważna była dla mnie możliwość bliższego poznania bogatej, choć wciąż mało rozpoznawalnej, twórczości Wandy Gosławskiej. Niewiele osób wie, że cudem zachowana na warszawskim Służewcu mozaika została stworzona właśnie przez tę artystkę. Mało znani są również autorzy realizacji rzeźbiarskich zdobiących Marszałkowską Dzielnicę Mieszkaniową. A jedną z nich, „Muzykę”, stworzyli Wanda i Józef Gosławscy oraz Stanisław Gosławski. Wanda Gosławska była również doskonałą kolorystką, co ujawniają m.in. jej szkice kolorystyczne obrazów ceramicznych wykonanych dla hotelu Merkury w Poznaniu. Oprócz zdolności zdobniczych zaprezentowanych także podczas współpracy z Jablonexem czy Kwiatogalem, Gosławską można śmiało określić współczesnym mianem genialnej managerki. Dowodem na to twierdzenie jest jej współpraca z Cepelią na stanowisku starszego inspektora nadzoru artystycznego. Wyczucie rynku, poczucie estetyki łączyła z niezwykle różnorodną działalnością artystyczną. Mało kto wie, że Gosławska jest autorką plakiet nagród filmowych, Nagrody im. Zbyszka Cybulskiego, Nagrody Złoty Ekran oraz medali. To nadzwyczajne bogactwo jej twórczości należy przywrócić pamięci, by odkryć zapomniane fragmenty historii sztuki.

Patrycja Głusiec: Pracownia Wandy i Józefa Gosławskich znajduje się przy ulicy Alfreda Nobla na Saskiej Kępie w Warszawie. Jak to się stało, że małżeństwo Gosławskich zaczęło użytkować tę pracownię i kiedy to się zaczęło?

Anna Rudzka: Zaczęło się w 1952 roku, wraz z zawiązaniem się spółdzielni „Kolektyw”. Jest to jedyny znany mi przypadek budowania kompleksu pracowni rzeźbiarskich. Przy ulicy Alfreda Nobla było ich sześć. Później została dobudowana jeszcze pracownia rzeźbiarska. Jak na jedną małą ulicę jest to wyjątkowe nasycenie. „Kolektyw” należał do kilku niewielkich kooperatyw uzupełniających plan odbudowy Warszawy. W takich dzielnicach, jak Żoliborz czy Saska Kępa, ich liczba była zupełnie wystarczająca, ponieważ zachowała się tam spora część przedwojennej zabudowy, więc wstawiano raczej plomby niż stosowano nowe założenia urbanistyczne. Rodzice, razem ze swoim serdecznym przyjacielem, a moim chrzestnym ojcem Kazimierzem Bieńkowskim, zdecydowali się przystąpić do tej spółdzielni, tym bardziej, że tata pracował w Warszawie nad rzeźbami na placu Konstytucji, zresztą także z Kazimierzem Bieńkowskim. Zaraz po Bożym Narodzeniu 1956 roku sprowadziliśmy się do Warszawy. Dom był w stanie surowym, więc jeszcze sześć tygodni koczowaliśmy w pracowni wuja Kazika, a tutaj przy ul. Nobla trwały prace wykończeniowe.

PG: Jak zmieniała się funkcja i przeznaczenie tego miejsca?

AR: Od początku pracownia miała jeden mankament – brak górnego światła. Dlatego rodzice zdecydowali się na wybudowanie dodatkowej części w przydomowym ogródku. Zyskaliśmy dodatkową powierzchnię doświetloną standardowym wówczas świetlikiem ze szprosami i szkłem zbrojonym. Generalnie pracownia była zawsze miejscem pracy, powstawały w niej monumentalne rzeźby, jak i projekty medali, monet i ceramiki. Śmierć mojego ojca w 1963 roku zupełnie zmieniła nasze życie i zmieniła też funkcjonowanie pracowni. Tym bardziej, że mama pracowała w Cepelii, a było to bardzo absorbujące zajęcie związane z częstymi wyjazdami.

W pracowni realizowali swoje prace jej koledzy, jak np. rzeźbiarz Henryk Jędrasiak, który robił pokrytą mozaiką fontannę do Libii i potrzebował odpowiedniej powierzchni.

W tej chwili pracownia nie pełni już takiej roli, w pewnym sensie jest pracownią historyczną. Ponieważ jest związana z domem mieszkalnym, siłą rzeczy musiała się trochę dostosować do naszych potrzeb, dlatego obecnie więcej tu książek niż magazynu materiałów rzeźbiarskich. Niemniej staramy się zachować charakter tego pomieszczenia, np. półki, które robił tata,  detale, fragmenty aranżacji są takie, jakie były w czasach kiedy pracowali tutaj rodzice.

Pracownia żyje, ale w inny sposób. Jest to pracownia otwarta i można się z nami umówić na wizytę. Uczestniczymy w różnych wydarzeniach typu Festiwal Otwarte Mieszkania. Muszę powiedzieć, że to są zawsze fascynujące spotkania.

PG: Jaki stosunek miała Wanda Gosławska do tego miejsca?

AR: Obydwoje rodzice wreszcie znaleźli swoje miejsce. Było sprawą bardzo ważną, że jest to pracownia i mieszkanie. Chociaż rodzinę spotykały różne zawirowania, to jednak robiliśmy wszystko, żeby to miejsce zostało w naszych rękach.

Tadeusz Rudzki: Babcia ostatnie lata życia spędziła w Otwocku. Zawsze, kiedy w pracowni działo się coś szczególnego, opowiadaliśmy jej o tym. Było to dla niej poruszające, że ktoś tutaj przychodzi, interesuje się. Z radością wysłuchiwała, że np. przed domem ustawiła się kolejka osób, które chciały zobaczyć, co to jest za miejsce.

AR: Jeżeli robiliśmy tutaj jakieś zmiany, to choć mama była już w Otwocku, zawsze je z nią konsultowaliśmy. Kiedy musieliśmy zmieniać podłogę, ponieważ zielone płytki PCV po czterdziestu latach nie nadawały się do użytkowania, to wypożyczyliśmy w sklepie zestawy płytek i rozmawialiśmy z nią o kolorze i fakturze. Dbaliśmy, aby była włączona w życie pracowni, bowiem było widać, że to dla niej istotne.

PG: Jak wyglądało życie artystyczne w tym miejscu? Czy inni artyści je odwiedzali? Czy były jakieś specjalne rytuały?

AR: Tak, oczywiście. Trudno, żeby pracownia nie była miejscem życia artystycznego, skoro Saska Kępa to dzielnica twórców. Tutaj mieszkało kilku kolegów ojca, jeszcze z pracowni profesora Tadeusza Breyera z ASP, jak Jerzy Chojnacki czy Stefan Momot. Pamiętam również wizyty profesora Xawerego Dunikowskiego, u którego ojciec przez pewien czas studiował w Krakowie i zawsze uważał go za znaczącego mistrza.

Rytuałem były imieniny Józefa. Pamiętam takie imieniny taty, że trzeba było przynieść stół z kuchni, ponieważ goście się nie mieścili. Tata robił wino, miał do tego zamiłowanie. To zostało mu jeszcze z czasu studiów we Włoszech. Kiedyś w lecie przyszli goście, a żyliśmy w sytuacji kryzysowej, w czasach niedoboru, więc w domu nie było wystarczającej liczby kieliszków. Mama pocięła rurkę, którą z gąsiora spuszczało się wino do butelek. Wszyscy siedli dookoła gąsiora i pili przez swoje rurki. Bezsprzecznie było wesoło.

PG: Pracownia współpracuje z zespołem Warszawskich Historycznych Pracowni Artystycznych. Jakie są obowiązki, zadania wynikające z tej współpracy?

AR: Pełnimy obowiązki, nie będąc formalnie na liście Warszawskich Historycznych Pracowni Artystycznych, ponieważ nasza pracownia jest własnością prywatną. Dbamy o dziedzictwo materialne, chronimy, konserwujemy. Wykonywanych jest u nas sporo prac konserwatorskich.  Porządkujemy dokumentację. Mamy swój program udostępniania, utrzymujemy kontakty z instytucjami i jesteśmy otwarci na współpracę. Zależy nam, by było to miejsce żyjące.

TR: Kilkukrotnie udostępnialiśmy pracownię podczas Festiwalu Otwarte Mieszkania. Mieliśmy kiedyś wizytę studyjną ekspertów z całej Polski z Narodowego Instytut Dziedzictwa Narodowego. Gościliśmy warsztaty z inwentaryzacji obiektów ceramicznych. W ubiegłym roku uczestniczyliśmy w dwóch projektach wspieranych przez Biuro Stołecznego Konserwatora Zabytków – współpracowaliśmy z Fundacją Okolica i z Fundacją Hereditas. Ponadto figurujemy w bazie Archiwów Społecznych utworzonej przez Ośrodek „KARTA”.

AR: Warszawskie pracownie są w różnych sytuacjach.  Często namaszczony przez artystę następca opiekuje się historycznym dziedzictwem, ale także używa pracowni jako miejsca swojej  własnej twórczości. To bardzo ciekawy problem.

Miasto ma w ręku ogromy atut turystyczny, przecież szlak takich pracowni rzeźbiarskich byłby chyba unikalny w skali europejskiej. Pracownia, artysta, jego otoczenie są bardzo ważne. Takie miejsca powinny otrzymywać pomoc, ponieważ w razie odejścia twórców nie ma gdzie przekazać ich spuścizny. Placówki, które się tym zajmują, mają własne zbiory, a często i wypełnione magazyny. W wielu pracowniach znajduje się nieprawdopodobna dokumentacja polskiego życia artystycznego, która chyba nie jest dostatecznie znana i wykorzystywana. Dzięki niej zyskujemy dodatkowy kontekst. Życie artystyczne w znacznej mierze polega na osobistych kontaktach międzyludzkich, kiedy się je pozna, można lepiej zrozumieć historię sztuki.

PG: Twórczość, działalność Wandy Gosławskiej jest wciąż mało znana. Czym charakteryzował się jej język wyrazu artystycznego?

AR: Mama miała ogromne zdolności zdobnicze. Było to doskonale widoczne, kiedy dostała ogromne zamówienie z hotelu Merkury w Poznaniu na 350 płyt obrazów ceramicznych, z których żaden nie miał się powtarzać. Przy tak dużym zleceniu nasze dwa spore piece ceramiczne nie były w stanie temu podołać. Mama pojechała więc do spółdzielni cepeliowskiej w Łysej Górze. Niestety z tej serii, którą tam robiła nie mamy żadnej płytki. Pięć najładniejszych, jakie sobie zostawiła, wysłała gdzieś na wystawę, skąd już nie wróciły. Pozostał nam jeden destrukt, uszkodzony obraz ceramiczny który nawiązuje stylizacją do tej partii, ale jest nietypowy, ponieważ na tej płytce jest Pegaz, a pozostałe były przede wszystkim obrazami abstrakcyjnymi.

Mama była świetną kolorystką, niedawno porządkując archiwum wyciągnęliśmy piękne szkice kolorystyczne do tych płytek. Prawdopodobnie nie wszystkie z tych projektów zostały zrealizowane, ale ta gama kolorystyczna sama w sobie jest zachwycająca.

Rodzice robili też figurki ceramiczne, to były rzeczy, które się sprzedawały, a z czegoś trzeba było żyć. One swoją formą wpisują się w nurt, który określono jako sztukę „około 1958”. Podobne przedstawienia figury ludzkiej o wydłużonych szyjach i małych głowach, widzę też w grafice Haliny Chrostowskiej z tego okresu, więc to jest bardzo spójne.

TR: Twórczość babci jest bardzo bogata, ale wciąż mało rozpoznawalna. Babcia jest autorką plakiet do nagród filmowych: Nagrody im. Zbyszka Cybulskiego przyznawanej młodym aktorom oraz Nagrody Złoty Ekran. Prawdopodobnie są one u różnych znanych osób ze świata filmowego. Bylibyśmy zobowiązani, gdyby czytelnicy, którzy mają takie plakiety lub znają osoby, które mogą je mieć, skontaktowali się z nami. Każda taka informacja jest dla nas bardzo cenna.

Babcia pracowała też w „Kwiatogalu”, spółdzielni zajmującej się zdobieniem porcelany. Malowała także serwisy, które znajdują się w kolekcjach prywatnych, jeden z nich miał tematykę leśną, ponieważ był prezentem dla córki leśniczego.

AR: Była również autorką medali, np. za wzorowy wyrób dla Targów Poznańskich, i monet.

TR: Pod koniec życia babcia zwróciła się ku malarstwu. W Otwocku powstał cykl pogodnych, kolorowych akwareli, głównie kwiatów i pejzaży. Były one dla niej źródłem radości.

AR: Jej potrzeba tworzenia była ogromnie widoczna. Przy niej bladły potrzeby materialne.

PG: Wanda Gosławska była starszym inspektorem nadzoru artystycznego w Cepelii. Na czym polegał jej wkład w działania tej spółdzielni?

AR: Cepelia przez całe lata miała złą prasę. Mówiono, że to folklor pod mieszczucha. Zagadnienie było jednak znacznie bardziej skomplikowane. Ta organizacja, związek spółdzielni, skupiała głównie spółdzielnie twórców ludowych, bo przecież w sklepach Cepelii mogliśmy kupić siwaki z Białegostoku, wyplatane koszyczki, ptaszki malowane w jaskrawe kolory.  Z drugiej strony  w jej skład wchodziła np. spółdzielnia „Poziom”, która robiła wspaniałe dzianiny. Jeżeli chciało się w Polsce kupić kostiumik chanelowski, to właściwie tylko tam, mieli świetne wzornictwo. W ramach Cepelii działali także profesjonalni artyści.

Miałam okazję kilka razy uczestniczyć z mamą w delegacji.  Dlatego, używając dzisiejszego słownictwa, mogę powiedzieć, że była świetnym managerem z wyczuciem rynku. Przedstawiano jej co jest produkowane, a ona decydowała czy kontynuować dany wzór czy nie, albo podpowiadała co zmienić.

W trafianiu do ludzi pomagała jej bardzo kontaktowa osobowość i poczucie humoru. Dzięki temu wszystkie jej wskazówki były chętnie przyjmowane, ponieważ trafiała do ludzi tłumacząc, nierzadko dowcipnie, dlaczego coś trzeba zrobić.

Prowadziła też wykłady dla sprzedawców Cepelii, która dbała, by w jej sklepach pracowali  ludzie z przygotowaniem. Przecież były to miejsca, gdzie przychodzili cudzoziemcy. Mama została nawet któregoś roku wybrana najpopularniejszym wykładowcą. Wykładała z dowcipem, ucząc tego wszystkiego co fachowy sprzedawca Cepelii powinien wiedzieć.

PG: Jak wyglądała praca Wandy Gosławskiej z mężem Józefem?

AR: Mama była współautorką „Muzyki”, jednej z grup rzeźbiarskich, znajdujących się na  MDM(ul. Koszykowa 34/50).–  Grupa składała się,  obok rzeźb Sztuk Pięknych i Teatru  na cały zespół przedstawień alegorycznych. Powstanie „Muzyki” to właściwie jest dramatyczna opowieść. Ojciec pracował na MDM ze swoim najmłodszym bratem Stanisławem i mamą, która była w zaawansowanej ciąży. Nie było tam pomocników, brakowało wszystkiego. Powstawanie MDM wygląda dobrze tylko w kronikach. W rzeczywistości sytuacje bywały dramatyczne. Pracownicy nie mieli drabin, panowały tam bardzo ciężkie warunki.

Rzeźba ta należy do grup o zupełnie innym charakterze niż pozostałe rzeźby na MDM. Często pomija się je przy omawianiu dekoracji, ponieważ nie pasują do całości. A nie pasują, ponieważ ta epoka nie była jednolita. To jest przykład kontynuacji rzeźby monumentalnej, która w całej Europie i Ameryce była obecna od lat 30. XX wieku. Spójrzmy na rzeźbę włoską w czasach Mussoliniego, New Deal w Ameryce. Pojawiają się tam właśnie przedstawienia ludzi pracy, to nie jest wymysł ani ikonografia wyłącznie socrealizmu.

Muszę dodać, że ta wspólna praca rodziców, była możliwa dlatego, że całe zaplecze domu tworzyły dwie siostry taty – ciocia Hanna i ciocia Ola. To było rodzeństwo bardzo ze sobą związane.

PG: Jaka jest historia głów do prezentacji biżuterii z fabryki Jablonex?

AR: Jeżeli Polka na przełomie lat 50. i 60. XX wieku chciała mieć modną biżuterię udawała się do Jablonexu. Ta czechosłowacka fabryka z ogromnymi tradycjami (miejscowość Jablonec była centrum przemysłu szklarskiego i wyrobów biżuteryjnych), działająca do dzisiaj, oferowała błyszczące naszyjniki, wisiorki i klipsy. Nie nosiło się wówczas kolczyków, bo były uznawane za biżuterię burżuazyjną.

Rodzice dostali zamówienie na popiersia ekspozycyjne dla Jablonexu. Wszystkie miały bardzo wyrafinowane imiona: Gloria, Flora, Salomea, Iris, Elwira. Formę wykonał tato, natomiast ozdobiła je mama. Jedne z nich mają fragmenty szkliwione, bardziej błyszczące. Rodzice nie chcieli, żeby za mocny połysk stanowił konkurencję dla biżuterii. Aby uzyskać mat z lekkim połyskiem, wobec permanentnego braku materiałów rzeźbiarskich, mama po prostu wypastowała je bezbarwną pastą do butów i uzyskała lekkie łapanie światła. U nas w domu pozostały tylko tzw. destrukty. Główki niedawno były w konserwacji. Konserwatorka przywróciła im nawet te utrącone paluszki, wyczyściła, uzupełniła braki farb i szkliw. Wróciły w pełnej krasie.

Czekam na jeszcze jedną główkę, ponieważ w piwnicy mieliśmy destrukt, który nigdy nie był wypalony. W tej chwili jest w konserwacji, będzie częścią powstającego pod kierunkiem profesora Jacka Martusewicza dyplomu Zofii Jakubowskiej z Wydziału Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych. Zachowała się forma, możemy się pokusić o przywrócenie jej kolorów.

PG: Jakie prace Wandy Gosławskiej można zobaczyć dzisiaj w Warszawie?

AR: Przede wszystkim ocaloną mozaikę przy ulicy Postępu. Jest to budujący przykład. Z jednej strony pojawiły się sygnały społeczne, z drugiej światły i kulturalny inwestor. Z rozebranego budynku ocalało coś, co określało się mianem żywej ściany ceramicznej, czyli abstrakcyjnej kompozycji przestrzennej pokrytej mozaiką.

Inwestor wynajął fachową firmę konserwatorską, która wyjęła mozaikę z budynku. Następnie mozaika doczekała się zupełnie nowej ekspozycji. To jest bardzo ciekawe, że tę pracę na Służewcu udało się ocalić, a mozaika Władysława Zycha (mieszkał w tym samym domu co my) z Domu Chłopa została zniszczona. Jest to niewiarygodna historia.

TR: Media oraz Biuro Stołecznego Konserwatora Zabytków interesowały się tą sprawą. Mozaika znajdowała się  w dawnym Kombinacie Dźwigów Osobowych, w tej części Służewca, gdzie dominował przemysł. Właściwie cała okolica uległa zupełnemu przekształceniu, za kilka lat nie będzie zbyt wielu śladów, jak ta dzielnica wyglądała przez całe dekady. Paradoksalnie to właśnie dzieło sztuki, czyli ta ocalona mozaika, może być jedyną materialną pamiątką z okresu przemysłowego. Ona jest dzisiaj w zupełnie innym kontekście, umieszczono ją w specjalnym pawilonie w przestrzeni rekreacyjnej dla mieszkańców nowego osiedla.

AR: Z drugiej mozaiki, która znajdowała się na elewacji tego samego budynku, pozostały jedynie resztki. Nie miała ona tak artystycznego charakteru, były to formy abstrakcyjne, geometryczne, w tym tworzące skrót nazwy firmy. W pracowni   w wiadrze przechowujemy skute kawałki tej witromozaiki. Z pozostałych kosteczek niewykorzystanych przez mamę zrobiliśmy mozaikę w piwnicy. Mama już wówczas nie chodziła, poruszała się na wózku, ale kompozycję układaliśmy według jej koncepcji. Tak więc można uznać ją za jej ostatnią pracę mozaikową.

PG: Czy jakieś prace Wandy Gosławskiej uznane wcześniej za zaginione zostały kiedyś odnalezione?

AR: Najciekawsza historia dotyczy misiów. Mama jeszcze w czasie studiów zrobiła figurki niedźwiedzicy, siedzącego małego misia oraz dwóch mocujących się ze sobą niedźwiadków. Ta ostatnia grupa jest bardzo zabawna, ponieważ niedźwiadki tworzą kulkę. Pamiętałam, że ta rzeźba była w domu, lecz nie mogłam jej odnaleźć. Na przełomie 2014 i 2015 roku w Królikarni odbyła się wystawa „Tata rzeźbiarz. Zabawki choinkowe Józefa Gosławskiego”. Kiedy odbierałam eksponaty, dostałam list od pani, której mama podarowała te niedźwiadki. Pod wpływem impulsu postanowiła zwrócić je naszej rodzinie.

Takich historii odnalezionych prac mamy jest niewiele. Oprócz płytek z wystawy, zginęły też płytki z hotelu Merkury w Poznaniu. Prawdopodobnie zostały skradzione przez gości hotelu…

TR: Warto też wspomnieć mozaikę przy rondzie Waszyngtona, która zdobiła sklep „Jubilera”. Mozaika ta prawdopodobnie została zniszczona na początku lat 90. Nie dotarliśmy do tej pory do żadnej fotografii, a nie chce się wierzyć, że nikt nigdy jej nie sfotografował. Bardzo chcielibyśmy zobaczyć tę pracę choćby na archiwalnym zdjęciu.

PG: Czy planują Państwo w najbliższym czasie, jeżeli będzie to możliwe, zorganizować wydarzenia, które mogłyby przybliżyć twórczość Wandy Gosławskiej?

TR: Chcemy zorganizować spotkanie przy mozaice na Służewcu. Uroczysta inauguracja w nowej odsłonie nie była dotychczas możliwa z powodu pandemii. Z działaniami w pracowni czekamy na czas, kiedy będzie można bezpiecznie organizować wydarzenia kulturalne. Jest duże zainteresowanie, zgłaszają się różne osoby chcące dowiedzieć się więcej o twórczości dziadków czy o konkretnych tematach, np. o Jablonexie czy Kwiatogalu. Czas pandemii wykorzystujemy porządkując archiwalne dokumenty czy udostępniając materiały do różnych publikacji.

AR: Może spróbować powtórnie uruchomić pracownię ceramiczną i zrobić coś, co wymyśliła mama? Wykonała ona kilka pełnych wdzięku ceramicznych kamieniczek staromiejskich. Mogłyby stać się atrakcyjną warszawską pamiątką.

Być może warto byłoby wskrzesić cykl artykułów, poświęconych warszawskim pracowniom artystycznym, które kiedyś ukazywały się na łamach „Stolicy”. Są to przecież miejsca, przez które poznaje się historię sztuki. Wycinek prasowy z takiego reportażu sprzed 60 lat jest jedną z pamiątek, które mamy w pracowni.

Korekta by Anna Magdalena Łań, BSKZ

Return to the homepage