Warsaw Historic Art Ateliers (WHAAs) comprise a growing list of places related to the creative work of multiple generations of Warsaw-based artists.
They demonstrate their long-standing achievements, experience, and outstanding artistic profiles. However, a lot of ateliers in the capital city are sinking into oblivion because of their limited possibilities to reach a wider audience, or to obtain funds for the maintenance of these premises. Hence, several years ago, the City of Warsaw initiated a project that is aimed at providing care to these establishments and supporting them in the most pressing needs, including financial, legal,and property-related matters.
I am meeting with Michał Krasucki, Warsaw Heritage Protection Officer, to talk about the project, the dissemination of knowledge of historic ateliers among Warsaw residents, and the challenges that these studios and the City Office need to face.
Dobromiła Błaszczyk: How was the idea of Warsaw Historic Art Ateliers born? Did it come from the ateliers themselves or was it initiated by the City Office?
Michał Krasucki: The idea dates back to 2012 and the Open House Festival that was held under the slogan “House of Art”. The event was organised by the Warsaw Branch of the Heritage Protection Society. At the time, we visited several Warsaw-based studios, met their guardians, and decided that it was necessary to protect the places. Back then, the concept of establishing the City Team for the WHAA emerged. After that, we prepared a draft resolution together.
DB: The list of ateliers is extending each year, so it is an open list. Is it possible to apply to the City Office to benefit from its custody? If yes, what is the procedure?
MK: Of course! All you need to do is write to us. The prerequisite is an artist’s heritage that has been preserved. I mean not only a given artist’s works (as the situation is not always good here) but also the workshop, interior design, etc. Of course, we are talking about city-owned premises – the others do not require our resolution.
DB: What criteria should be met? What does the admission process look like? How many ateliers does the Team have under its wings at the moment?
MK: As I’ve already mentioned, it is vital to maintain the character of the place. We want WHAAs, the city’s premises with a historic atelier status, to be open to the public by their new custodians in the future. To meet the requirements, they need to prepare an action plan for such an atelier, including promotional, educational, and sometimes creative activities. It depends on the nature of the place. The programmes must be approved by the Team I’ve mentioned before. Of course, priority is given to family members and artists’ students who worked in a given place before. If there are no such people, candidates who propose an appropriate programme may apply for a lease. This applies to both individuals and organisations.
At the moment, we officially have 41 city-owned premises with a historic atelier status, although there are privately held studios that are not managed by the City and can also be characterised as historic.
DB: Does the project admission process involve only the ateliers that already have their seat, or does the City also offer premises?
MK: No, we’re talking about the protection of existing places together with their heritage.
DB: At the conference our foundation organised last year, you mentioned that the idea of WHAA had been changing over time. Can you tell us how it evolved? It’s all the more interesting given that the present formula is much more open than before.
MK: It’s true. In the beginning, we only thought about how to protect such historic places against the change of their nature, and how to rescue collections and furnishings from being thrown away. At the moment, we have a greater awareness of how complex the issue is, which has resulted from our cooperation with custodians. For several years now, we have been organising grant competitions for NGOs that subsidise studio-related activities. These are not only educational and cultural projects, but they also involve collection inventorying and storage assistance, actions that directly support the custodians themselves. We began noticing that we should also support renovation efforts financially, or even help maintain these places. We’re working on that.
DB: How does the City Office support studios participating in the project? You’ve mentioned some of the ways. What other issues and problems can these artists or atelier custodians report?
MK: Through competitions for NGOs, we assist in cultural and educational activities that are organised at the ateliers. We also support inventorying efforts, documentation work, and sometimes conservation activities on individual premises. We also apply to District Offices for reducing rent amounts, which has already become a standard practice. It is sometimes not enough, and existing custodians decide to resign from the lease. This is when we help them arrange legal matters. It also happens that we take over the equipment and the collection at a given atelier, with mutual agreement. This was the case of Karol Tchorek’s studio in Smolna St., which is due to become a branch of the Museum of Warsaw, and it was just a short while ago when the atelier was managed by the sculptor’s daughter-in-law, Katy Bentall.
DB: It is a pioneer project in Poland. In developing it, were you inspired by some existing examples? Are there any twin projects in place?
MK: No, it was our original idea. But in the meantime, it turned out that artists’ historic ateliers and studios were being protected in some European and American cities as well. There are also more system-based actions, bringing together various initiatives. The Historic Artists’ Homes and Studios programme in the USA is a good example of this.
DB: The role of art ateliers is evolving, just like the way of thinking about its operations. The objectives and visions differ depending on the artists and the nature of their activities. This also makes it hard to define an atelier for administration purposes, and thus to define the objectives of the Warsaw Historic Art Ateliers project. What issues do you need to struggle with most often?
MK: First, a studio should not always aspire to become an art atelier, or even a historic one. The interior often fails to demonstrate any value, and the activities that were conducted there before have little in common with creative work. It’s sometimes the other way around – we know that a given atelier has the potential to become historic, but it is no longer municipal property, so it’s difficult to do something.
Finding connections between objects and places is also a frequent problem. I don’t mean works of art only, but also pieces of furniture, decorations, and interventions that give the space a unique touch. If they disappear (and it may happen if a deceased artist’s family members do not wish protection), ateliers lose their one-of-a-kind character completely. The unsettled legal status of such artefacts and, for example, conflicts between successors, is a separate issue.
In the last two years, we were also facing difficult choices between several potential custodians who all claimed to be the true apprentices of a master who had passed away … In such situations, we were trying to clarify the actual circumstances or to reach some agreement.
The problem that has been robbing me of my sleep is financing, or rather the financial support to ateliers which, in their essence, are to fulfil vital public goals in the sphere of culture.
Finally, it seems to me that we are getting closer to a point when we will begin to focus on studios in general, not only on historic ateliers.
DB: Last question. I wonder what an art atelier is to you personally.
MK: It is an exceptional place to tell a certain story. A story about creators, their living and working space, not only about their art. It is one of the key elements of the city’s heritage, not always known to the public, and it is as important as museums, galleries, or libraries.
Warszawskie Historyczne Pracownie Artystyczne
Rozmowa z Michałem Krasuckim – Stołecznym Konserwatorem Zabytków.
Warszawskie Historyczne Pracownie Artystyczne (WHPA) to z roku na rok powiększający się zespół miejsc związanych z pracą twórczą pokoleń warszawskich artystów.
Uobecniają ich wieloletni dorobek, doświadczenie, wspaniałe sylwetki artystyczne. Jednak wiele stołecznych pracowni odchodzi w zapomnienie z powodu ograniczonych możliwości przebicia się z ofertą do szerszej publiczności lub braku środków na utrzymanie lokali. Stąd kilka lat temu Urząd Miasta Stołecznego Warszawy zainicjował projekt, który ma na celu otoczenie tych placówek opieką i pomoc w najpilniejszych kwestiach, w tym finansowych, prawnych i lokalowych.
Na temat projektu, upowszechniania wiedzy o historycznych pracowniach wśród mieszkańców Warszawy i wyzwaniach, jakie stają przed pracowniami i urzędem, rozmawiam z panem Michałem Krasuckim – Stołecznym Konserwatorem Zabytków.
Dobromiła Błaszczyk: Jak i kiedy narodziła się idea Warszawskich Historycznych Pracowni Artystycznych? Czy wyszła ona od samych pracowni czy to inicjatywa Urzędu Miasta?
Michał Krasucki: Początkiem tego pomysłu jest rok 2012 i edycja festiwalu Otwarte Mieszkania, która odbywała się pod hasłem „Mieszkania sztuki”. Organizatorem był warszawski oddział Towarzystwa Opieki nad Zabytkami. Wówczas odwiedziliśmy kilka warszawskich pracowni, poznaliśmy się z ich opiekunami i uznaliśmy, że koniecznie trzeba te miejsca chronić. Wtedy też powstała idea stworzenia miejskiego Zespołu ds. WHPA. Później przygotowaliśmy wspólnie projekt uchwały.
DB: Lista pracowni powiększa się każdego roku, czyli jest to lista otwarta. Czy można aplikować do Urzędu, aby znaleźć się pod opieką miasta? Jeśli tak, to w jaki sposób?
MK: Oczywiście. Wystarczy napisać. Warunkiem koniecznym jest zachowana spuścizna po artyście. I mam na myśli nie tylko jego prace (z tym bywa różnie), ale też warsztat, wyposażenie wnętrza itd. Oczywiście mówimy o lokalach komunalnych – pozostałe nie wymagają naszej uchwały.
DB: Jakie kryteria należy obecnie spełnić? Jak wygląda proces przyjmowania? Ile pracowni Zespół ma obecnie pod swoimi skrzydłami?
MK: Tak jak wspomniałem, konieczne jest zachowanie charakteru miejsca. Zależy nam też na tym, aby WHPA – miejskie lokale posiadające status pracowni historycznych – w przyszłości były przez nowych opiekunów udostępniane publicznie. Żeby spełnić wymagania, trzeba przygotować program działania takiej pracowni, zakładający działania popularyzatorskie, edukacyjne, a czasami także twórcze. To zależy od charakteru miejsca. Program musi być zaakceptowany przez wspomniany Zespół. Oczywiście pierwszeństwo najmu mają rodzina i uczniowie artysty tworzącego wcześniej w danym miejscu. Jeśli ich nie ma, wówczas o najem może starać się ten kandydat, który zaproponuje właściwy program. Mogą to być zarówno osoby fizyczne, jak i organizacje.
W tej chwili oficjalnie mamy 41 lokali komunalnych o statusie pracowni historycznej, choć oczywiście istnieją też pracownie prywatne, niepodlegające pod miasto, które też mają taki charakter.
DB: Czy proces kwalifikacji do projektu polega tylko na przyjmowaniu pracowni mających już swoją siedzibę, czy miasto również oferuje lokale?
MK: Nie, mówimy tu o ochronie miejsc już istniejących wraz z ich spuścizną.
DB: Na konferencji zorganizowanej rok temu przez naszą Fundację wspomniał Pan, że idea WHPA zmieniała się w czasie. Czy mógłby Pan opowiedzieć, jak ewaluowała? To o tyle interesujące, że obecna formuła jest znacznie bardziej otwarta.
MK: To prawda. Kiedyś, u samego początku, myśleliśmy tylko o tym, jak ochronić takie historyczne miejsca przed zmianą charakteru, jak ocalić ich zbiory i wyposażenie przed wyrzuceniem na śmietnik. W tej chwili mamy większą świadomość złożoności problemu, co jest efektem współpracy z opiekunami. Od kilku lat organizujemy konkursy dotacyjne dla NGOsów, które dofinansowują działania w tematyce pracownianej. Nie są to tylko projekty edukacyjne i kulturalne, ale też na przykład inwentaryzacje zbiorów czy pomoc w magazynowaniu, czyli takie działania, które wspierają bezpośrednio samych opiekunów. Z kolei teraz coraz częściej dostrzegamy, że byłaby także potrzeba finansowego wsparcia w remontów, czy nawet pomocy w utrzymaniu tych miejsc. Pracujemy nad tym.
DB: W jaki sposób Urząd wspiera pracownie uczestniczące w projekcie? Po części już Pan o tym wspomniał. Z jakimi jeszcze kwestiami, problemami artyści lub opiekunowie pracowni mogą się do was zgłaszać?
MK: Poprzez konkursy dla organizacji pozarządowych pomagamy na przykład w działaniach kulturalno-edukacyjnych, które są organizowane w pracowniach. Wspieramy też ich inwentaryzację, prowadzenie dokumentacji, czasami prace konserwatorskie przy poszczególnych obiektach. Wnioskujemy również do dzielnic o obniżkę czynszów, co jest już normą. Czasami jednak to nie wystarcza i dotychczasowi opiekunowie decydują się odstąpić od najmu. Wówczas pomagamy im w uporządkowaniu kwestii prawnych. Ale zdarza się też, że – przy obopólnej zgodzie – przejmujemy wyposażenie i zbiory pracowni. Tak się stało m.in. z pracownią Karola Tchorka przy Smolnej, która teraz będzie filią Muzeum Warszawy, a jeszcze do niedawna była prowadzona przez synową rzeźbiarza, artystkę Katy Bentall.
DB: W Polsce jest to pionierski projekt. Czy w jego tworzeniu wzorowali się Państwo na jakichś przykładach? Czy istnieją gdzieś bliźniacze projekty?
MK: Nie, był to nasz autorski pomysł. W międzyczasie natomiast okazało się, że w niektórych europejskich i amerykańskich miastach też chroni się historyczne pracownie i studia artystów. Są też działania bardziej systemowe, zrzeszające różne inicjatywy. Za przykład z USA może posłużyć program The Historic Artists’ Homes and Studios.
DB: Rola pracowni artystycznej ulega zmianie, podobnie jak sposób myślenia o jej funkcjonowaniu. Cele i wizje różnią się w zależności od artysty i charakteru jego działalności. To również sprawia, że zdefiniowanie pracowni na potrzeby spraw urzędowych jest trudne, a co za tym idzie – takie jest też zapewne wyznaczenie celów projektu Warszawskich Historycznych Pracowni Artystycznych. Z jakimi kwestiami najczęściej się Państwo zmagają?
MK: Po pierwsze nie zawsze pracownia powinna aspirować do miana artystycznej, a nawet historycznej. Często wnętrza nie prezentują żadnej wartości, a prowadzona w nich wcześniej działalność nie miała wiele wspólnego z twórczością artystyczną. Zdarza się też sytuacja odwrotna – gdy wiemy o jakiejś pracowni z potencjałem na historyczną, ale nie jest to już lokal miejski. Wtedy trudno nam działać.
Częstym problemem jest też związanie przedmiotów z miejscem. I nie mówię o samych tylko pracach, ale o tych elementach wyposażenia, dekoracji, interwencji, które nadają przestrzeni unikalnego charakteru. Jeśli znikają (a tak może się zdarzyć, gdy rodzina zmarłego artysty nie życzy sobie ochrony), to pracownia całkowicie traci swoją unikalność. Odrębną kwestią jest częsty problem nieuregulowanego statusu prawnego tych artefaktów i na przykład konflikt pomiędzy spadkobiercami.
W ostatnich dwóch latach stawaliśmy także przed trudnymi wyborami między kilkoma potencjalnymi opiekunami, z których każdy mienił się prawdziwym uczniem zmarłego mistrza… Wówczas staraliśmy się albo doprowadzić do wyjaśnienia prawdziwych okoliczności, albo do jakiejś ugody.
Problemem spędzającym mi sen z powiek jest też kwestia finansowania, a raczej wsparcia finansowego pracowni, które przecież w założeniu mają realizować istotne cele publiczne w obszarze kultury.
Wreszcie, wydaje mi się, że coraz bliżej jesteśmy momentu, kiedy zaczną nas interesować nie tylko historyczne pracownie artystyczne, ale pracownie w ogóle.
DB: Na koniec naszej rozmowy jestem ciekawa, czym dla Pana osobiście jest pracownia artystyczna?
MK: To wyjątkowe miejsce, które snuje opowieść. Opowieść o twórcy, o jego przestrzeni życia i pracy, a nie tylko o samej twórczości. I oczywiście to jeden z istotnych elementów dziedzictwa miasta, nie zawsze trafiających do oficjalnego obiegu – a są tak samo ważne jak muzea, galerie czy biblioteki.
Korekta polska Dorota Rzeszewska
